ทาสไท(ย) : อำนาจ ความกรุณา และปิยมหาราชในภาพจำ

เมื่อกล่าวถึงการเลิกทาสในสังคมไทย ความรับรู้ต่อเรื่องนี้มักผูกติดไว้กับ "พระปิยมหาราช" ในบริบทที่สยามกำลังเดินทางสู่ความเจริญก้าวหน้า พระองค์ทรงมีพระราชกรณียกิจปลดเปลื้องความทุกข์ยากของเหล่าทาสให้กลายเป็นไท แสดงให้เห็นถึงพระมหากรุณาธิคุณที่มีต่อพสกนิกรชาวไทย และพระราชประสงค์ที่จะให้บ้านเมืองเกิดความเจริญทัดเทียมนานาอารยประเทศ เรื่องราวพระราชกรณียกิจเลิกทาสของรัชกาลที่ 5 ถูกผลิตซ้ำมานานนับศตวรรษ ตั้งแต่หลังการเลิกทาสใน พ.ศ. 2448 เป็นต้นมา กระทั่งตกผลึกเป็นภาพจำสถิตอยู่ในความรับรู้ทั่วไป และเป็น "วาทกรรมทาสไทยกระแสหลัก" ที่ทรงอำนาจจนมิอาจหักล้างได้ แม้บางช่วงเวลาจะมีผู้สร้างชุดคำอธิบายใหม่ ๆ ขึ้นมาท้าทายก็ตาม หนังสือ "ทาสไท(ย): อำนาจ ความกรุณา และปิยมหาราชในภาพจำ" เล่มนี้ เกิดขึ้นจากการตั้งคำถามของผู้เขียนว่า ความรับรู้และความเข้าใจเรื่อง "ทาสไทย" ดังที่เป็นอยู่ในปัจจุบันเกิดขึ้นมาได้อย่างไร ครั้นลองสืบค้นเอกสารหลักฐานต่าง ๆ อาทิ เอกสารหอจดหมายเหตุแห่งชาติ ราชกิจจานุเบกษา หนังสือเรียน วิทยานิพนธ์ ฯลฯ ได้พบร่องรอยของคำอธิบายเรื่องทาสไทยที่มีทั้งเหมือนและแตกต่างกันไป ตามแต่อุดมการณ์ทางการเมืองของผู้เขียนหรือสร้างคำอธิบายในเอกสารชิ้นนั้น ๆ ขึ้นมา